Iedereen een inkomen, bij voorbaat, om sober van te leven. Met werken als optie. Het kan een oplossing zijn als automatisering banen blijft opslokken. D66 pleit voor onderzoek.
Door: Jelmer Luimstra – de Volkskrant –
De lobby voor invoering van een basisinkomen, die jarenlang een sluimerend bestaan leidde, lijkt effect te sorteren. D66 nam op zijn congres afgelopen weekeinde een motie aan om het onderzoek ernaar nieuw leven in te blazen. De Groningse wethouder Mattias Gijsbertsen van GroenLinks wil in zijn stad op korte termijn een experiment lanceren met elementen van het basisinkomen. Bij een basisinkomen krijgt de bevolking van een land standaard een minimuminkomen. Wie er nog extra bij werkt kan meer verdienen, maar het basisinkomen is voldoende om zonder luxe van te kunnen leven.
D66 wil onderzoek naar het basisinkomen omdat er door de voortgaande automatisering mogelijk erg veel banen verdwijnen. Bij een basisinkomen blijft iedereen voorzien van een inkomen. ‘Het is een herverdeling van het inkomen’, zegt D66-lid en initiatiefnemer van de motie Sjir Hoeijmakers. ‘Het geeft burgers de vrijheid om hun eigen leven in te vullen.’
Een basisinkomen kost echter heel veel geld, berekende econoom Marcel Canoy onlangs voor het televisieprogramma Tegenlicht. Als iedere burger 760 euro per maand krijgt, ontstaat er een gat van 30 miljard in de begroting. Met het onderzoek wil D66 testen of de baten opwegen tegen de lasten.
Jonge democraten
Het basisinkomen en D66 hebben een lange historie samen. Zo pleitte de politieke jongerenorganisatie van D66, de Jonge Democraten, in 1987 voor de invoering van het economisch stelsel en sprak D66-minister Hans Wijers van Economische Zaken zich in 1994 uit voor het basisinkomen. Het kwam er echter nooit.
Ook de Groningse wethouder Mattias Gijsbertsen van GroenLinks is voorstander van experimenten met de ideeën achter het basisinkomen. Hij ziet graag een kleinschalig onderzoek in Groningen, waarbij bijstandsgerechtigden de mogelijkheid krijgen geld te verdienen naast hun uitkering, zonder dat zij gekort worden. ‘Zo kunnen we in korte tijd bekijken wat wel en niet werkt’, zegt Gijsbertsen. De wethouder is in overleg met minister Lodewijk Asscher van Sociale Zaken voor toestemming van het experiment.
Denktank MIES – Maatschappij voor Innovatie van Economie en Samenleving – pleit al langer voor experimenten met het basisinkomen. Eerdere succesvolle experimenten met basisinkomen pakten positief uit, maar ze zijn al erg oud of werden gehouden in een niet-westers land. ‘Door een nieuw experiment kunnen we erachter komen of het basisinkomen werkt in Nederland’, zegt Jan Willem Wennekes, initiatiefnemer van MIES. ‘Misschien leren we gaandeweg dat een ander systeem nuttiger is, maar dan ontdekken we dat in ieder geval experimenteel.’
Eerdere experimenten met een basisinkomen
Het basisinkomen is volgens Wennekes ook nuttig om de armoedeval te bestrijden. ‘Wie in de bijstand zit, heeft moeite uit de inkomensval te komen’, zegt hij. ‘Verdiensten worden grotendeels gekort op de uitkering en vrijwilligerswerk mag vaak niet. Bij een basisinkomen kan iedereen zijn kosten betalen en leven zonder luxe. Wie meer wil dan dat kan erbij werken en wordt niet gekort – een stimulans om aan de slag te gaan.’
Het basisinkomen maakt een eind aan administratieve rompslomp, stelt Wennekes. ‘Er zijn 27 financiële regelingen waarop je in Nederland aanspraak kunt maken. Van de 17 miljoen Nederlanders komen er 16 miljoen in aanmerking voor een van die regelingen. Bij een basisinkomen schaf je het hele systeem van bijstand, toeslagen en uitkeringen af en maak je gebruik van één regeling: het basisinkomen.’
Eerdere experimenten met basisinkomen
Met het basisinkomen, al beschreven door Thomas More in Utopia (1516), is op een beperkt aantal plekken geëxperimenteerd – met positieve uitwerking op de arbeidsparticipatie en het welzijn van de bevolking.
In het Canadese plaatsje Dauphin kregen inwoners van 1974 tot 1979 een onvoorwaardelijk minimuminkomen, totdat een een conservatiever bestuur het project stillegde. In 2009 verscheen een onderzoek over dit geval, waaruit onder meer bleek dat het ziekenhuisbezoek en het huiselijk geweld waren afgenomen terwijl de arbeidsparticipatie vrijwel gelijk was gebleven. Alleen jonge moeders en tieners waren substantieel minder gaan werken. In discussies over het basisinkomen duikt Dauphin geregeld op.
Een onderzoek in Oeganda, waarbij burgers elk 400 dollar kregen, wees uit dat de groep ontvangers dit bedrag ging investeren in scholing en bedrijven. Hun inkomens schoten omhoog en de werkgelegenheid nam toe