Het weiland is saai en zompig; de ochtend nog grauw, maar Patrick Jansen heeft een heel ander perspectief. Hij ziet bloemrijke hooilanden voor zich, velden met orchideeën; een warme nazomerdag waarop tientallen vrijwilligers de handen uit de mouwen steken om deze natuurdroom te verwezenlijken. ‘Op de ouderwetse manier hooien; dat wordt echt een feest.’
Door: RIK NIJLAND – de Volkskrant –
Afgelopen week meldde Jansen zich bij de provincie Gelderland met een burgerinitiatief van de vereniging Mooi Wageningen: een uitgewerkt plan om 55 hectare grasland tussen Wageningen en Veenendaal te kopen en door afplaggen, uitgekiend waterbeheer en veel vrijwilligerswerk om te vormen tot een groen paradijs. Het is voor het eerst dat een groep burgers zoveel verantwoordelijkheid neemt. Wel loopt er bij Boxtel een vergelijkbaar initiatief voor natuurgebied de Dommelbimd van 7 hectare.
Niet iedereen kan natuur beheren, maar in dit geval aan kennis geen gebrek. Een erudiet gezelschap van biologen en hydrologen, met drie hoogleraren in de gelederen, maar ook een eigenaar van een communicatiebureau, tekende voor de plannen. ‘Ik heb er al enorm veel zin in’, vertelt Jansen, universitair docent bij Wageningen Universiteit. ‘Ik ben bioloog, maar ik zit net als heel veel andere mensen door de week achter een bureau. Ik klets en ik schrijf. Dan is werken in de natuur een heerlijke afwisseling.’
Make-over
Als de plannen doorgaan zullen saaie weilanden in de Gelderse Vallei een soort historische make-over ondergaan. Lang was dit een ondoordringbaar veengebied. Tot de bisschop van Utrecht rond 1480 de Grift groef, een waterloop om het gebeid te ontsluiten voor de turfwinning. Wat achterbleef waren kletsnatte hooilanden. ‘Arme boeren gebruikten die marginale grond, die de hele winter en voorjaar onder water stond’, aldus Jansen.
Daar gedijde het zeer soortenrijke blauwgrasland, met honderden planten- en diersoorten als kokjesgentiaan, grote muggenorchis en harlekijn, maar inmiddels zijn er meer dan vijftig van die soorten bedreigd doordat hun habitat verschrompelde, Na 1950 zijn duizenden hectares blauwgrasland door ontwatering en meer meststoffen omgevormd tot eenvormige weilanden. In de Gelderse Vallei is nog maar 7 hectare over; landelijk nog 30 hectare. ‘Die paar plukjes zijn te klein om alle planten en dieren die er thuishoren te laten overleven’, aldus Jansen.
De EU heeft Nederland dan ook verplicht, alles te doen om het areaal weer te laten groeien. En de beste omstandigheden voor een revival van dit zeldzame vegetatietype zijn hier te vinden, op het diepste punt van de Gelderse Vallei, waar kalkrijk, voedselarm water vanuit de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug naar boven welt en waar nu nog de bijzondere planten en dieren aanwezig zijn om nieuw terrein te koloniseren. Daarom is de afgelopen jaren door de overheid grond langs de Grift aangekocht, waarvan al ruim 50 hectare is overgedragen aan Staatsbosbeheer. Nu is er nog 55 hectare te gaan, maar gratis overdracht is sinds kort van de baan. Dat mag alleen voor een reële prijs, maar daar heeft de natuurorganisatie geen budget voor.
Betrokkenheid
Om dat gat op te vullen, zijn de Wageningers in het geweer gekomen. Naadloos sluit dat aan op het Rijks- én het provinciale beleid: burgers zelf verantwoordelijkheid laten nemen voor de realisatie en het beheer van natuur. Dat is geen vrijblijvend engagement. Om de 55 hectare grond van de provincie te kopen is waarschijnlijk 350- tot 400 duizend euro nodig.
Daarvoor willen de initiatiefnemers een lening aangaan bij het Nationaal Groenfonds en laagrentende leningen uitzetten bij groene beleggers. Samen met de inrichtings- en beheerskosten leidt dat naar schatting tot jaarlijkse lasten van ruim 80 duizend euro. Die uitgaven kunnen worden gedekt, zo is de verwachting, door nationale en Europese natuur- en landbouwsubsidies. ‘Als het ergens mogelijk is om kwetsbare natuur door burgers te laten realiseren dan is dat rondom Wageningen, gezien de hoge mate van betrokkenheid en deskundigheid’, denkt Jansen.
Toch is de aankoop geen gelopen race. Er ligt een alternatief plan van een grote groep boeren uit de omgeving. Ook die zijn bereid om blauwgrasland te realiseren, al duurt de weg ernaartoe langer. Zo zetten zij minder in op vernatting en willen ze de grond langzaam verschralen in plaats van afplaggen. ‘Dat past niet bij het gebied’, zegt initiatiefnemer Reyer Achterstraat. ‘Staatsbosbeheer heeft dat geprobeerd; dat heeft alleen een biezenveld opgeleverd.’ De boeren kiezen daarom voor een meer geleidelijke weg die de weilanden ook langer bruikbaar houdt voor grasproductie.
Gelders gedeputeerde Jan-Jacob van Dijk wil zich nog niet uitlaten welk plan de meeste kans maakt en wat voorop staat bij de beoordeling: de geboden prijs of de natuurkwaliteit. ‘Het zijn twee heel verschillende plannen. Die knoop hak ik liever niet door; ik zit niet te wachten op concurrentie. Daarom heb ik de beide partijen gevraagd om te onderzoeken of er samengewerkt kan worden. Dat zou goed zijn voor draagvlak in het gebied.’
Het eerste overleg, omschrijft Jansen als ‘leuk en constructief’. De inzet is wat hem betreft duidelijk. ‘Natuurlijk zijn er mogelijkheden om de handen ineen te slaan, maar het uitganspunt móét zijn dat hier topnatuur ontstaat. Er wordt heel erg veel belastinggeld in gestoken, dan moet dat ook echt iets opleveren. En niet over dertig jaar. Zolang houden die zeldzame planten en dieren het in de Gelderse Vallei niet meer uit.’