Hij signaleert een groot gebrek aan vertrouwen in de landelijke politiek. En er is het gevoel dat de lokale politiek er totaal niet toe doet. De leider van het CDA, Sybrand Buma, kiest, een week voor het congres van zijn partij, de aanval. ‘Het politieke systeem loopt vast.’
ARIEJAN KORTEWEG − de Volkskrant – 01/02/14
Gekozen burgemeesters, een ander kiesstelsel – het waren onderwerpen die bij de christen-democraten amper leken te spelen. Toch kiest CDA-voorman Sybrand Buma uitgerekend het hervormen van de democratie als terrein om, een week voor het partijcongres, de aanval te kiezen. Waarom? ‘Het politieke systeem loopt vast. Het vertrouwen is historisch laag. We moeten de samenleving meer ruimte geven en de democratie versterken.’
Het lijstje dat burgemeesterszoon Buma wil afwerken, is omvangrijk: het begint bij buurtinitiatief, en loopt via de gekozen burgemeester en het tegengaan van splinterpartijen naar een verandering van het kiesstelsel. Een vrijwel complete agenda bestuurlijke vernieuwing dus, al is dat een begrip dat Buma zelf vermijdt. Liever spreekt hij van ‘democratie en samenleving dichter bij elkaar brengen’. Uit de werkbezoeken die hij sinds zijn aantreden in 2012 brengt, maakt hij op dat mensen zelf veel tot stand willen brengen. Of zoals Buma zegt: ‘Er is veel positieve kracht.’
Zo ontstond het idee voor de meest lokale vernieuwing: het recht op buurtinitiatief. Als bewoners denken dat ze die ouderenopvang of dat sportveldje goedkoper en beter kunnen verzorgen dan de gemeente, mogen ze een plan indienen. ‘Dat kun je negatief uitleggen als: de overheid kan het niet meer zelf’, zegt Buma. ‘Maar mij gaat het om de positieve interpretatie: dit vinden we belangrijk en we kunnen het beter.’ Dat is voor hem onlosmakelijk verbonden met een versoepeling van de regels. ‘Als vrijwilligers voor bejaarden gaan koken, horen daar geen horecaregels bij. Dan haal je het buiten de publieke sfeer.’
Dergelijke initiatieven zijn goedkoop omdat ze met vrijwilligers werken. Is dat geen concurrentievervalsing?
‘Voor mij begint het denken aan de andere kant. Als de service goed is, dan nemen bewoners het heus niet over. Gebeurt dat wel, dan hebben mensen kennelijk reden het zelf te willen doen. Het kan gaan om een bibliotheek die met sluiting wordt bedreigd, een zwembad dat zijn badmeester al heeft ontslagen. De kern is dat de buurt verantwoordelijkheid neemt en tegelijk de regels worden verlicht.’
Waarom die plotse drang tot verandering van de democratische spelregels?
‘Uit alle ontmoetingen sprak een groot gebrek aan vertrouwen in de landelijke politiek – iets wat ik ook mezelf moet aantrekken. Terwijl die als heel belangrijk wordt ervaren. Tegelijk is er het gevoel dat de lokale politiek er eigenlijk niet toe doet. Toch wordt de opdracht van de gemeente groter. Als straks de sociale zekerheid en zorg naar de gemeente gaan, krijgt die invloed op zaken die jou diep raken. De gemeente wordt de eerste overheid.’
Toch lijkt dit een breuk met alle continuïteit waar het CDA voor staat. Vanwaar deze reuzenstap?
‘Bestuurlijke veranderingen stonden in bijna alle regeerakkoorden die wij sinds 2002 mede ondertekenden. Subsidiariteit (beslissingen op zo laag mogelijk niveau laten nemen, red.) is een aloud begrip binnen het CDA. Wat ik wil, is rechten geven aan burgers en buurt en de democratie dichterbij brengen. Een afgeleide daarvan is dat je naar de burgemeestersbenoeming kijkt.’
U pleit nu voor een gekozen burgemeester. Waarom?
‘Als je de lokale samenleving versterkt, moet je ook de positie van de burgemeester aanpassen. De politieke taak van de gemeente wordt groter, terwijl de rijkstaak van de burgemeester slinkt. De gemeentelijke invloed op rijkstaken wordt kleiner. Mijn vader besliste nog over de kleur van politieauto’s – hij koos geel. Dat schimmige systeem met een vertrouwenscommissie loopt op zijn laatste benen. We willen naar een open verkiezing.’
Hoe gaan we die burgemeester kiezen, via de gemeenteraad of rechtstreeks door de inwoners?
‘Voor beide opties is wat te zeggen. Dat debat wil ik, ook in mijn partij, op inhoud voeren. Nu wil de ene partij dit en de ander dat en er gebeurt al jaren niks.’
De burgemeester gaat nu doorgaans alleen over openbare orde en veiligheid. Krijgt hij meer bevoegdheden?
‘Je kunt het ook omdraaien. Omdat de burgemeester nu niet gekozen wordt, zegt een wethouder: blijf jij de brandweer maar doen, en kom niet aan mijn portefeuille. De burgemeester zit klem. Hij staat boven de partijen en hoeft geen nare maatregelen te nemen; daar dankt hij vaak zijn populariteit aan. Maar als het misgaat, zoals in Haren, dan is hij toch verantwoordelijk.’
In het regeerakkoord van VVD en PvdA staat dat de burgemeestersbenoeming uit de Grondwet moet worden gehaald. Sluit het CDA zich daarbij aan?
‘Jazeker. Vervolgens moeten we eerst als politiek een stapje terug doen en lokale en landelijke betrokkenen laten meekijken. Voordat de wetswijziging er door is, zijn we drie jaar verder. Er is dus tijd om na te denken.’
Waarom gaat dat gepaard aan een voorstel tegelijk het kiesstelsel te wijzigen?
‘Het is een manier om het vertrouwen in de landelijke politiek te versterken. Ik wil naar een systeem waarbij de politicus dichtbij is. Dat betekent: 75 gekozenen volgens een lijstensysteem, zoals nu; en 75 volgens een districtenstelsel (één afgevaardigde per kiesdistrict, de rest staat met lege handen, red.). Nu zijn de meeste parlementariërs vooral specialist en is er een enkele Pieter Omtzigt met sterke regionale binding. Met districten creëer je herkenbaarheid in een alsmaar uitdijende wereld.’
Dat veel kleinere partijen dan zullen verdwijnen omdat ze geen district kunnen winnen, neemt u op de koop toe?
‘Er ontstaat inderdaad een kiesdrempel, van anderhalf procent, waarmee de bestuurbaarheid wordt vergroot. Maar dat is geen hoofddoel. Daarom wil ik die 75 landelijke zetels in stand houden. Duitsland heeft een vergelijkbaar systeem. Met één kiesronde is de kans groter dat in een district ook partijen als D66 en GroenLinks er doorheen komen.’
Buma wil nog op een andere manier de politieke versplintering te lijf. ‘Ik hoor van alle kanten dat het aantal eenmansfracties in gemeenten toeneemt, Roermond heeft er wel zeven. Vaak zijn dat raadsleden die namens een partij worden gekozen, en dan uit de fractie stappen. Je kunt je afvragen of dat nog volksvertegenwoordiging is.
‘Iemand op wie maar enkele mensen hebben gestemd, neemt als hij opstapt duizenden stemmen mee. Vandaar ons voorstel: wie uit de fractie stapt, mag alleen in de raad blijven als hij genoeg voorkeurstemmen had om op eigen kracht te worden gekozen. Anders neemt de volgende op de lijst zijn plaats in. Dat zou ik ook landelijk willen invoeren.’
Heeft uw timing met de gemeenteraadsverkiezingen te maken?
‘Dat er nu verkiezingen aankomen, maakt dat er meer op dergelijke onderwerpen gereageerd wordt. Maar deze agenda komt voort uit gesprekken die al een jaar geleden begonnen zijn en moet veel langer meegaan.’